Bài 36: Các Phương Pháp Chọn Lọc

Chương VI: Ứng Dụng Di Truyền Học – Sinh Học Lớp 9

Bài 36: Các Phương Pháp Chọn Lọc

Nội dung Bài 36: Các Phương Pháp Chọn Lọc thuộc Chương VI: Ứng Dụng Di Truyền Học môn Sinh Học Lớp 9. Học sinh trình bày được phương pháp chọn lọc hàng loạt một lần và nhiều lần, thích hợp cho sử dụng đối với đối tượng nào, những ưu điểm, nhược điểm của phương pháp chọn lọc này. Trình bày được phương pháp chọn lọc cá thể, những ưu thế và nhược điểm so với phương pháp chọn lọc hàng loạt, thích hợp sử dụng đối với đối tượng nào. Mời các bạn theo dõi nội dung ngay dưới đây.

I. Vai Trò Của Chọn Lọc Trong Chọn Giống

Thực tiễn sản xuất đòi hỏi những giống có năng suất, chất lượng, khả năng chống chịu cao, phù hợp với nhu cầu nhiều mặt và luôn thay đổi của người tiêu dùng.

Có nhiều giống tốt qua một số vụ gieo trồng đã có biểu hiện thoái hoá rõ rệt do sự xuất hiện đột biến và lai giống tự nhiên, do lẫn cơ giới trong gieo trồng, thu hoạch và bảo quản.

Trong quá trình lai tạo giống và chọn giống đột biến, nhiều biến dị tổ hợp, đột biến cần được đánh giá, chọn lọc qua nhiều thế hệ thì mới hi vọng trở thành giống tốt, đáp ứng được yêu cầu của người sản xuất và tiêu dùng.

Tuỳ thuộc vào mục tiêu chọn lọc và hình thức sinh sản của đối tượng chọn lọc, người ta lựa chọn các phương pháp chọn lọc thích hợp.

Trong thực tế chọn giống, người ta áp dụng 2 phương pháp chọn lọc cơ bản: chọn lọc hàng loạt và chọn lọc cá thể.

II. Chọn Lọc Hàng Loạt

Hình 36.1 là sơ đồ chọn lọc hàng loạt một lần (I) và hai lần (II). Trong trường hợp chọn lọc một lần, năm thứ nhất (năm I) người ta gieo trồng giống khởi đầu để chọn lọc các cây ưu tú, phù hợp với mục đích chọn lọc (1). Hạt của các cây ưu tú được thu hoạch chung để làm giống cho vụ sau (năm II).

Ở năm II, người ta so sánh giống tạo ra bằng chọn lọc hàng loạt, được gọi là “giống chọn lọc hàng loạt” (3) với giống khởi đầu (2) và giống đối chứng (4). Một giống tốt đang được sử dụng đại trà trong sản xuất được dùng làm giống đối chứng. Qua đánh giá, nếu giống chọn hàng loạt đã đạt được yêu cầu đặt ra (hơn hẳn giống ban đầu, bằng hoặc hơn giống đối chứng), thì không cần chọn lọc lần 2.

Nếu vật liệu (giống) khởi đầu có chất lượng quá thấp hay thoái hoá nghiêm trọng về năng suất và chất lượng, chọn lọc lần 1 chưa đạt yêu cầu thì tiếp tục chọn lọc lần 2 hoặc lần 3, 4… cho đến khi đạt yêu cầu.

Trong trường hợp chọn lọc hàng loạt hai lần, lần 2 cũng thực hiện theo trình tự như chọn lọc một lần, chỉ khác là trên ruộng chọn giống năm II người ta gieo trồng giống chọn lọc hàng loạt để chọn các cây ưu tú. Hạt của những cây này cũng được thu hoạch chung để làm giống cho vụ sau (năm III). Ở năm III cũng so sánh giống chọn lọc hàng loạt với giống khởi đầu và giống đối chứng.

Phương pháp chọn lọc hàng loạt có ưu điểm là đơn giản, dễ làm, ít tốn kém nên có thể áp dụng rộng rãi. Ví dụ: nông dân duy trì chất lượng giống lúa bằng cách chọn các cây tốt (có bông và hạt tốt) để làm giống cho vụ sau. Giống cải củ số 9 là kết quả chọn lọc hàng loạt từ giống cải củ nhập nội từ Hồng Kông.

Nhược điểm của phương pháp chọn lọc hàng loạt là chỉ dựa vào kiểu hình nên dễ nhầm với thường biến phát sinh do khí hậu và địa hình. Vì vậy, phải trồng giống khởi đầu trên đất ổn định, đồng đều về địa hình và độ phì.

Phương pháp chọn lọc hàng loạt cũng được áp dụng trên vật nuôi và đã tạo ra những giống có năng suất cao về thịt, trứng, sữa và lông.

Trong chăn nuôi vịt đẻ trứng, người ta chọn trong đàn những con cái có đầu nhỏ, cổ dài, phần sau của thân nở dùng làm vịt mái, đây cũng được xem là một hình thức chọn lọc hàng loạt.

Chọn lọc hàng loạt thường chỉ đem lại kết quả nhanh ở thời gian đầu, nâng sức sản xuất đến một mức độ nào đó rồi dừng lại.

Câu hỏi 1 bài 36 trang 106 SGK sinh học lớp 9: Hãy trả lời các câu hỏi sau:

– Chọn lọc hàng loạt một lần và hai lần giống và khác nhau như thế nào?

– Có hai giống lúa thuần chủng được tạo ra đã lâu: giống lúa A bắt đầu giảm độ đồng đều về chiều cao và thời gian sinh trưởng, giống lúa B có sai khác khá rõ rệt giữa các cá thể về hai tính trạng nói trên. Em sử dụng phương pháp và hình thức chọn lọc nào để khôi phục lại 2 đặc điểm tốt ban đầu của 2 giống nói trên? Cách tiến hành trên từng giống như thế nào?

Trả lời:

Giống nhau:

– Chọn lọc hàng loạt 1 lần và chọn lọc hàng loạt hai lần đều chọn lọc dựa vào đặc điểm kiểu hình.

– Chọn lọc hàng loạt một lần và hai lần đều tiến hành theo các bước sau:

+ Gieo trồng giống khởi đầu để chọn lọc ra các cây ưu tú, phù hợp với mục đích chọn lọc.

+ Hạt của các cây ưu tú được thu hoạch chung và làm giống cho vụ sau.

+ So sánh giống chọn lọc hàng loạt với giống đối chứng và giống khởi đầu ⇒ đánh giá chất lượng của giống chọc lọc hàng loạt.

Phương pháp tiến hành chọn lọc trên hai giống lúa:

– Giống lúa A chỉ mới bắt đầu giảm độ đồng đều về chiều cao và thời gian sinh trưởng nên ta tiến hành phương pháp chọn lọc hàng loạt một lần.

– Giống lúa B có sự sai khác rõ rệt giữa các cá thể về hai tính trạng ⇒ giống lúa B bị thoái hóa nghiêm trọng nên ta áp dụng biện pháp chọn lọc hàng loạt hai lần hoặc nhiều lần.

III. Chọn Lọc Cá Thể

Hình 36.2 là sơ đồ chọn lọc cá thể một lần.

Ở năm I, trên ruộng chọn giống khởi đầu (1) người ta chọn ra những cá thể tốt nhất. Hạt của mỗi cây được gieo riêng thành từng dòng để so sánh (năm II).

Các dòng chọn lọc cá thể (3; 4; 5; 6) được so sánh với nhau, so sánh với giống khởi đầu (2) và giống đối chứng (7) sẽ cho phép chọn được dòng tốt nhất, đáp ứng mục tiêu đặt ra.

Ví dụ: trong quá trình tạo các giống lúa như tài nguyên đột biến, tép hành đột biến, tám thơm đột biến, \(\)\(DT_{10}\) và \(TK_{106}\), các nhà chọn giống đều sử dụng phương pháp chọn lọc cá thể.

Chọn lọc cá thể phối hợp được việc chọn lọc dựa trên kiểu hình với việc kiểm tra kiểu gen, đạt kết quả nhanh nhưng đòi hỏi theo dõi công phu và chặt chẽ.

Chọn lọc cá thể thích hợp với cây tự thụ phấn, cho hiệu quả nhanh, cũng thích hợp cho những cây có thể nhân giống vô tính bằng cành, củ, mắt ghép.

Ở vật nuôi, người ta dùng phương pháp kiểm tra đực giống qua đời con. Những con đực giống không thể cho sữa và trứng nhưng mang những gen xác định khả năng cho sữa hoặc trứng, các gen này di truyền được cho những cá thể cái ở đời sau.

Người ta cho con đực giống đã qua kiểm tra lại với con cái có năng suất cao. Sau đó, các con đực non tốt của cặp bố mẹ này lại tiếp tục được kiểm tra.

Câu Hỏi Và Bài Tập

Hướng dẫn giải bài tập sách giáo khoa Bài 36: Các Phương Pháp Chọn Lọc thuộc Chương VI: Ứng Dụng Di Truyền Học môn Sinh Học Lớp 9. Các bài giải có kèm theo phương pháp giải và cách giải khác nhau.

Bài Tập 1 Trang 107 SGK Sinh Học Lớp 9

Phương pháp chọn lọc hàng loạt một lần và hai lần được tiến hành như thế nào, có ưu nhược điểm gì và thích hợp với loại đối tượng nào?

Bài Tập 2 Trang 107 SGK Sinh Học Lớp 9

Phương pháp chọn lọc cá thể được tiến hành như thế nào, có ưu, nhược điểm gì so với phương pháp chọn lọc hàng loạt và thích hợp với đối tượng nào?

---

Tóm Tắt Lý Thuyết

Lý thuyết Bài 36: Các Phương pháp chọn lọc Sách giáo khoa Sinh học lớp 9 ngắn gọn, đầy đủ, dễ hiểu có sơ đồ tư duy.

I. Vai Trò Của Chọn Lọc Trong Chọn Giống

Thực tiễn sản xuất đòi hỏi những giống có năng suất, chất lượng, khả năng chống chịu cao, phù hợp với nhu cầu nhiều mặt và luôn thay đổi cùa người tiêu dùng.

Có nhiều giống tốt qua một số vụ gieo trồng đã có biếu hiện thoái hoá rõ rệt do sự xuất hiện đột biến và lai giống tự nhiên, do lẫn cơ giới trong gieo trồng; thu hoạch và bảo quản.

Trong quá trình lai tạo giống và chọn giống đột biến, nhiều biến dị tổ hợp, đột biến cần được đánh giá, chọn lọc qua nhiều thế hệ thì mới hi vọng trờ thành giống tốt, đáp ứng được yêu cầu cùa người sản xuất và tiêu dùng.

Tuỳ thuộc vào mục tiêu chọn lọc và hình thức sinh sản của đối tượng chọn lọc, người ta lựa chọn các phương pháp chọn lọc thích hợp.

Trong thực tế chọn giống, người ta áp dụng 2 phương pháp chọn lọc cơ bản : chọn lọc hàng loạt và chọn lọc cá thể.

II. Chọn Lọc Hàng Loạt

Hình 36.1 là sơ đổ chọn lọc hàng loạt một lần (I) và hai lần (II). Trong trường hợp chọn lọc một lần, năm thứ nhất (năm I) người ta gieo trồng giống khởi đầu để chọn lọc các cây ưu tú, phù hợp với mục đích chọn lọc (1). Hạt của các cây ưu tú được thu hoạch chung để làm giống cho vụ sau (năm II).

Ở năm II, người ta so sánh giống tạo ra bằng chọn lọc hàng loạt, được gọi là “giống chọn lọc hàng loạt” (3) với giống khởi đầu (2) và giống đối chứng (4).

Một giống tốt đang được sừ dụng đại trà trong sàn xuất được dùng làm giống đôi chứng. Qua đánh giá. nếu giống chọn hàng loạt đã đạt được yêu cầu đặt ra (hem hẳn giống ban đầu, bằng hoặc hơn giống đối chứng), thì không cần chọn lọc lần 2.

Nếu vật liệu (giống) khởi đầu có chất lượng quá thấp hay thoái hoá nghiêm trọng về năng suất và chất lượng, chọn lọc lần 1 chưa đạt yêu cầu thi tiếp tục chọn lọc lán 2 hoặc lần 3, 4… cho đến khi đạt yêu cầu.

Trong trường hợp chọn lọc hàng: loạt hai lần, lần 2 cũng thực hiện theo trinh tự như chọn lọc một lần, chi khác là trên ruộng chọn giống năm II người ta gieo trồng giống chọn lọc hàng loạt để chọn các cây ưu tú. Hạt của những cây này cũng được thu hoạch chung để làm giống cho vụ sau (năm III). Ở năm III cũng so sánh giống chọn lọc hàng loạt với giống khởi đầu và giống đối chứng.

Phương pháp chọn lọc hàng loạt có ưu điếm là đơn giàn, dễ làm, ít tốn kém nên có thế áp dụng rộng rãi. Ví dụ: nôna dân duy trì chất lượng giổng lúa băng cách chọn các cây tốt (có bông và hạt tốt) để làm giống cho vụ sau. Giống cải củ sô 9 là kết quả chọn lọc hàng loạt từ giống cải củ nhập nội từ Hồng Kông.

Nhược điểm cùa phương pháp chọn lọc hàng loạt là chỉ dựa vào kiểu hình nên dễ nhầm với thường biến phát sinh do khí hậu và địa hình. Vì vậy, phải trồng giống khởi đầu trên đất ổn định, đồng đều về địa hinh và độ phì.

Phương pháp chọn lọc hàng loạt cũng được áp dụng trên vật nuôi và đã tạo ra những giống có năng suất cao về thịt, trứng, sữa và lông.

Trong chăn nuôi vịt đẻ trứng, người ta chọn trong đàn những con cái có đầu nhỏ, cổ dài, phần sau của thân nở dùng làm vịt mái, đây cũng được xem là một hình thức chọn lọc hàng loạt.

Chọn lọc hàng loạt thường chi đem lại kết quả nhanh ờ thời gian đầu, nâng sức sản xuất đến một mức độ nào đỏ rồi dừng lại.

III. Chọn Lọc Cá Thể

Hình 36.2 là sơ đồ chọn lọc cá thể một lần.

Ớ năm I, trên ruộng chọn giống khời đầu (1) người ta chọn ra những cá thể tốt nhất. Hạt cùa mồi cây được gieo riêne thành từng dòng để so sánh (năm II).

Các dòng chọn lọc cá thê (3; 4; 5; 6) được so sánh với nhau, so sánh với giống khởi đầu (2) và giốne đối chửng (7) sẽ cho phép chọn được dòne tốt nhất, đáp ứng mục tiêu đặt ra.

Ví dụ: trong quá trình tạo các giống lúa như tài nguyên đột biến, tép hành đột biến, tám thơm đột biến, \(DT_{10}\) và \(TK_{106}\), các nhà chọn giống đều sử dụng phương pháp chọn lọc cá thể.

Chọn lọc cá thể phối hợp được việc chọn lọc dựa trên kiểu hình với việc kiểm tra kiểu gen, đạt kết quà nhanh nhưng đòi hỏi theo dõi công phu và chặt chẽ.

Chọn lọc cá thế thích hợp với cây tự thụ phấn, cho hiệu quả nhanh, cũng thích hợp cho những cây có thể nhân giống vô tính bằng cành. củ. mắt ghép.

Ở vật nuôi, người ta dùng phương pháp kiểm tra đực giống qua đời con. Những con đực giống không thể cho sữa và trứng nhưng mang những gen xác định khả năng cho sữa hoặc trứng, các gen này di truyền được cho những cá thể cái ở đời sau.

---

Câu Hỏi Trắc Nghiệm

Câu 1: Đâu không phải là vai trò của chọn lọc trong chọn giống?

A. Tạo giống có năng suất, chất lượng, khả năng chống chịu cao.

B. Loại bỏ các giống đã cũ và bị thoái hóa.

C. Tạo giống đáp ứng được yêu cầu của người sản xuất và tiêu dùng.

D. Tạo ra các giống mới phục vụ phát triển chăn nuôi, trồng trọt.

Câu 2: Phát biểu nào sau đây sai về đặc điểm của chọn lọc hàng loạt?

A. Phương pháp chon lọc hàng loạt đơn giản, dễ làm, ít tốn kém.

B. Chọn lọc hàng loạt thường chỉ đem lại kết quả nhanh ở thời gian đầu, nâng sức sản xuất đến một mức độ nào đó rồi dừng lại.

C. Chọn lọc hàng loạt có nhược điểm là chỉ dựa vào kiểu hình nên dễ nhầm với thường biến phát sinh do khí hậu và địa hình.

D. Chọn lọc hàng loạt chỉ được áp dụng ở thực vật.

Câu 3: Đâu không phải là ưu điểm của chọn lọc hàng loạt?

A. Thao tác đơn giản.

B. Dễ thực hiện.

C. Khó nhầm lẫn.

D. Ít tốn kém.

Câu 4: Phương pháp chọn lấy một số ít cá thể tốt, nhân lên một cách riêng rẽ theo từng dòng được gọi là gì?

A. Chọn lọc cá thể.

B. Chọn lọc hàng loạt.

C. Chọn lọc chủ định.

D. Đáp án khác.

Câu 5: Chọn lọc cá thể thích hợp với đối tượng nào?

A. Cây tự thụ phấn.

B. Động vật giao phối gần.

C. Động vật ngẫu phối.

D. Cả động vật và thực vật.

Câu 6:

Sơ đồ trên thể hiện phương pháp chọn lọc giống nào?

A. Chọn lọc hàng loạt một lần.

B. Chọn lọc hàng loạt hai lần.

C. Chọn lọc cá thể một lần.

D. Chọn lọc cá thể hai lần.

Câu 7: Đặc điểm của chọn lọc hàng loạt là

A. Chỉ chọn lọc dựa trên kiểu hình.

B. Chỉ đem lại kết quả nhanh ở thời gian đầu.

C. Đơn giản, dễ làm, ít tốn kém.

D. Tất cả các đặc điểm trên.

Câu 8: Nhược điểm của chọn lọc cá thể là gì?

A. Khó tiến hành.

B. Đòi hỏi kỹ thuật cao.

C. Giá thành cao, không được áp dụng phổ biến.

D. Cả A, B, C

Câu 9: Đâu là ưu điểm của chọn lọc cá thể?

A. Dễ thực hiện.

B. Giá thành thấp.

C. Kết quả nhanh.

D. Có thể áp dụng rộng rãi cả thực vật và động vật.

Câu 10: Phát biểu nào sau đây đúng?

A. Chọn lọc cá thể và chọn lọc hàng loạt là hai phương pháp chọn lọc cơ bản trong chọn giống.

B. Chọn lọc hàng loạt đơn giản, dễ làm, hiệu quả cao hơn chọn lọc cá thể.

C. Chọn lọc hàng loạt chỉ được áp dụng ở thực vật.

D. Chọn lọc cá thể không được áp dụng ở động vật.

---

Ở trên là nội dung Bài 36: Các Phương Pháp Chọn Lọc thuộc Chương VI: Ứng Dụng Di Truyền Học môn Sinh Học Lớp 9. Qua bài học này các bạn sẽ được tìm hiểu về vai trò của việc chọn lọc trong chọn giống và những phương pháp nào đã được con người sử dụng để đáp ứng được nhu cầu trong đời sống sản xuất. Các bạn sẽ so sánh được ưu và nhược điểm của từng phương pháp chọn lọc. Chúc các bạn học tốt Sinh Học Lớp 9.